YÜKSEK İRTİFA HASTALIKLARI

 

 

Yüksek irtifadan kaynaklanan tibbi sorunlar basit rahatsızlılardan, hayati tehlike arzeden hastalıklara kadar değişiklik gösterir. Hepsinin temel sebebi yüksek irtifadaki düşük hava basıncından kaynaklanan kandaki oksijen miktarının azalmasıdır.

Tüm yüksek irtifa hastalıklarına uygulanabilecek üç temel kural vardır. İlki, kişilerin yüksek irtifada rahatsızlanma şanslarının çok farklılık göstermesidir. Grubun çoğuna uygun olan br yükselme hızı bazı kişilerde rahatsızlıklara sebep olabilir. Bu durum rahatsızlanan kişilerin daha kötü fiziksel durumda olduğunu ya da daha az istekli olduğunu göstermez.

İkinci temel kural ciddi yüksek irtifa hastalıklarının basit önlemlerle önlenebilmesidir. Ciddi rahatsızlıklar geçiren herkesin suçlayabileceği tek kişi kendileridir.

Üçüncüsü, yüksek irtifadan kaynaklanan rahatsızlıların çoğu hipotermi, dehidrasyon, karbon monoksit zehirlenmesine benzeyen belirtiler gösterebilir. Bu durumda hastalığın kaynağının yükseklik olduğu düşünülmeli ve buna göre önlem alınmalıdır.

Yüksek irtifadan kaynaklanan hastalıklar temel olarak 3 ana başlıkta toplanırlar: Akut Dağ Hastalığı, Yüksek İrtifa Akciğer Ödemi ve Yüksek İrtifa Beyin Ödemi. Yüksek irtifada karşılaşılabilecek tüm problemler için temel ilk yardım irtifa kaybetmektir.

Akut Dağ Hastalığı
Akut Dağ Hastalığının belirtileri çok farklı şiddette olabilirler. Hastalığın ortaya çıkması yüksekliğe çıkıldıktan sonra 6 saat ile bir kaç gün içinde kendini gösterebilir. Ufak bazı semptomlar zaman içinde ortadan kalkabilir.

Hasta gece uyumakta zorluk çeker ve uyurken solunum düzeni bozuktur. Uyurken bir kaç saniye solunumu durabilir, sonrasında ise bir kaç hızlı nefes alır. Hastanın elleri ve yüzü şişebilir. Hastanın idrar rengi koyulaşır ve miktarı azalır. Kişi genelde başağrısı, yorgunluk, baş dönmesi ve güçsüzlük hisseder. Hastalığın orta düzeyinin belirtilerden biri asprin ile kesilmeyen başağrısı ve kusmadır. Şiddetli düzeyde hasta biri ise yürüme ve koordinasyonda bozukluklar, saldırganlık ve dinlenme anında nefes nefese kalmadır. Hastalığın orta ile şiddetli düzeyinde birisi gerçek anlamda kötü durumdadır ve acilen tedavi edilmesi gerekir.

İlk Yardım
Hasta derin ve düzenli nefes almak için çaba göstermelidir. Bu vücuda giren oksijen miktarını arttıracaktır. Semptomlar ortadan kalkana kadar daha yükseğe çıkılmamalıdır. Eğer hareket edilmesi gerekiyorsa tempo yavaş olmalıdır. Semptomlar hareket etmeyi güçleştiriyorsa hareket edilmemelidir. Yüksek irtifada dehidrasyon önemli bir problemdir ve akut dağ hastalığını kötüleştirebilir. Hastanın bol miktarda sıvı ve elektrolit almasını sağlamak gerekir.Başağrısı için aspirin alınabilir fakat diğer ağrı kesiciler solunumu yavaşlatacağı için alınmamalıdır.

24 saatten uzun süre devam eden herhangi bir semptom ya da orta - şiddetli hastalık belirtilerinden biri irtifa kaybetmeyi gerektirir.

Belirtiler

Semptomlar

Uyku sorunu
Uyku sırasında düzensiz solunum
Kusma
El ve yüzde şişme
Koyu renki ve az miktarda idrar

Orta veya şiddetli baş ağrısı
Yorgunluk
İştah kaybı ve baş dönmesi
Nefes nefese kalma

İlk Yardım
Derin ve düzenli nefes alın
Belirti ve semptomlar geçene kadar yükselmeyin
Sıvı ve elektrolit alımını arttırın
Başağrısı için aspirin alınabilir
Hareket etmek güç ise dinlenin
Belirti ve semptomlar şiddetli ise ya da 24 saatten uzun süre devam ederse irtifa kaybedin

Yüksek İrtifa Akciğer Ödemi
Akciğer ödemi ciğere sıvı dolması sonucu nefes almanın zorlaşmasıdır. Hızlı tanım ve tedavi gerektiren ciddi bir durumdur. Bu hastalık 2400 metre gibi yüksekliklerde bile ortaya çıkabilir ve hızlı irtifa kazanma ve irtifada dinlenmeden yoğun aktivetede bulunmayla ilgilidir. Semptomların ortaya çıkması en az 6-8 saat alır. Yüksek irtifa akciğer ödeminin en sık rastlandığı zaman yüksekliğe çıkıldıktan sonra 2 gündür. Başlangıçtaki semptomlar akut dağ hastalığını andırır; başağrısı, baş dönmesi, iştah kaybı, nefes nefese kalma ve genel yorgunluk. Sonraki belirti ve semptomlar akciğerlerin sıvı ile dolmasında kaynaklanır ve nefes alma zorlaşır. Hasta sırt üstü yatmak istemez. Dinlenme anındaki nabız bile çok yüksek olacaktır. Hasta sürekli nefes nefese olacak ve çok basit fiziksel aktivitelerde bile bulunamaycaktır. Hareket anında ya da dinlenirkem ortaya çıkan sürekli bir öksürük akciğer ödemi belirtisi olabilir. Öksürük başlangıçta kuru olacak sonrasında ise pembe balgam çıkmasına neden olacaktır. Uyku esnasında hasta inanılmaz solunum güçlüğü çekerek uyanabilir. İlerleyen aşamalarda hasta halüsinasyonlar görmeye başlayabilir. Eğer irtifa kaybedilmez ise hasta önce komaya girer ve 6 ila 12 saat içinde de ölür.

İlk Yardım
Yüksek irtifa akciğer ödemi için temel ilk yardım irtifa kaybetmektir. 300 metrelik bir irtifa kaybı bile hastanın durumunda farkedilir bir iyileşmeye sebep olacaktır. İrtifa kaybının mümkün olmadığı durumlarda oksijen kullanılabilir. İrtifa kaybı bu hastalığın tek tedavisidir.

Belirtiler

Semptomlar

Çok hızlı nabız
Ciğerlerde ses
Çok hızlı solunum
Başta kuru sonra balgamlı öksürük
Halüsinasyonlar

Baş ağrısı
Yorgunluk
İştah kaybı ve baş dönmesi
Nefes nefese kalma

İlk Yardım
İrtifa kaybedin
İniş mümkün değilse hastanın solunumunu kontrol altında tutun.
Oksijen ve hiperbarik torbalar belirti ve semptomları azaltabilir
Gerektiğinde solunum yardımcı olun.

Yüksek İrtifa Beyin Ödemi
Yüksek irtifa beyin ödemi beyinin kafatası içinde şiştiği ve çok nadir rastlanan hastalıklardan biridir. Bu hastalık genelde irtifaya çıkıldıktan bir kaç gün sonra ortaya çıkar ama daha kısa sürede ortaya çıktığı vakalar da vardır. İlk belirtileri yürümede zorluk ve denge kaybıdır. Hasta çadırdan çıkmaz, yemek yeme ve tuvalete çıkma gibi temel ihtiyaçlarını karşılamaz. Hasta dengesini koruyamaz ve halusinasyonlar görür. Bu belirtilerden önce kusma, baş ağrısı ve baş dönmesi yaşanabilir. Beyin ödemini kontrol etmenin bir yolu hastanın düz bir çizgi adımlamasını istemektir. Hasta dengesini kaybeder ya da düşerse beyin ödeminden şüphelenilebilir.

Eğer irtifa kaybedilmez ise hasta komaya girer. İniş imkansız ise hiberbarik torbalar ve oksijen bir miktar yardımcı olabilir. Eğer iniş herhangi bir şekilde mümkün ise ekip yardım ya da kurtarma ekiplerini beklemeden irtifa kaybetmelidir.

Yüksek İrtifa Hastalıklarının Önlenmesi
- Kademe kademe irtifa kazanarak vücudun yüksekliğe uyum göstermesine izin verin
- Yavaş tırmanın. 3000 metrenin üzerinde her 300 metre için aklimitizasyon için bir gün ayırın.
- Yüksek irtifaya çıkıldığında dinlenmek çok önemlidir. İlk 24 saat içinde sadece hafif fiziksel aktivitelerde bulunun.
- Birden fazla zirveye çıkıyor ya da üst kamplara yük taşıyorsanız uyumak için mümkün olan en alçak yeri seçin.
- Dehidrasyonu önleyecek kadar sıvı alın. İhtiyacınız olan sıvı miktarı susuzluğunuzun geçmesini sağlaycak miktardan çok daha fazladır.
- Enerji seviyenizi koruyacak kadar gıda alın. Tüketilen besinlerin büyük çoğunluğunu karbonhidratlar oluşturmalıdır.
- Dehidrasyona sebep olduğu ve solunum güdüsünü zayıflattığı için alkol, kafein, güçlü ağrı kesiciler ve uyku haplarından uzak durun.

Aspirin ile kesilmeyen şiddetli baş ağrısı, devamlı öksürme, kusma, koordinasyon kaybı ya da kafa karışıklığı durumlarında hemen irtifa kaybedin.

 

 

ANA SAYFA